Su Situ de Nanni

Sa Rosa Ampiogna – la Peonia selvatica sarda - Paeonia mascula (russi)


 Narat su dizzu chi non s’agatat rosa chena ispina e inveces non est beru. In sos montes de Sardigna naschet sa Rosa Ampiogna o ampionia, chi ultimamente amos postu a simbulu de sa terra nostra. Sa rosa ampiogna frorit in beranu, in sos meses de abrile e maggiu e tinghet, pro una vintina de dies, sas campagnas, de colore ruggiu. In medas logos li narant sa rosa ’e monte. Sigundu sos gregos sa Rosa ampiogna fuit s’unicu frore chi naschiat in sos oros de s’olimpu ei sos deos nde adduraint ammirados dae sa bellesa.Su nomene, comente nos contat Euripide, Ovidio e Plinio, derivat da Peone su fizu de Asclepio su deus de sa meighina. Sos contos sunt duos: su primu narat chi cando Ade fuit bistadu feridu a molte da Eracle, si fuit fattu meigare da Peone e sigomente sas feridas si fuint sanadas luego e bene,  Asclepio, su babbu de Peone, inbidiosu e timinde de perdet sa fama, hait pensadu de occhire a Peone. Ma Ade l’hait salvadu tramudandelu in d’unu bellu frore, sa Peonia.S’ateru contu narat chi cando Latona fuit in sos dolores de su partu po fagher naschere Apollo e Artemide, haiat fattu tichirriare su meigu Peone chi li haiat dadu a buffare su suzzu de unu frore sena nomene chi creschiat in costas de s’Olimpu. Latona haiat partoridu, bene e sena dolores, duos fizos meddigos Apollo e Artemide. A chie li domandait comente haiat fattu a si liberare sena suffrire, issa rispondiat chi fuit bistadu grassias a su frore de Peone e pro riconnoschezia haiat dadu su nomene de Peone a su frore miraculosu.Ateras curiosidadesSa Peonia est semper bistada cunsiderada sa pranta de sos deos, capazza de che cazzare sos ispiritos malignos e imprenda contra s’Ammuntadore. Sos marineris la usaint contra sas malas temporadas. E contra sos ladrones beniant postos un’aghedda ’e frores in ue si aregollent sa crae de domo.Sos antigos naraint chi sas raighinas de sa rosa ampiogna teniant bonos remedios po curare su male cadoccu e su dolor ’e figadu; ei sos semenes, fattos a collanas beniant postas a sos pizzinnos contra su dolore ’e dentes. Su frore beniat finzamentas impreadu pro curare s’asima ei sa gutta.Qusta Rosa sena ispinas est su simbulu de Maria, gasi comete est cunsideradu in sos cantigos sacros.In sa Cina imperiale fuit su simbolu de sa gloria e, in tempos rezentes, su ex primu ministru Zhou Enlai, in sos primos annos ’70, l’hat seberada comente simbolu de sa Repubblica populare cinesa.Nois puru, pro sa bellesa chi tenet, l’hamos posta a simbulu de sa Sardigna!    
 PEONIA SELVATICA SARDAFAMIGLIA: PAEONIACEAE (= RANUNCULACEAE p.p.)SPECIE: Paeonia Mascula (L.) Miller (= P. Officinalis L. subsp. corallina (Retz.) Fiori e Paol.)NOME ITALIANO: Peonia, Peonia maschioNOME Scanese: Rosa AmpiognaPresente in Sardegna in tre sottospecie: subsp. Mascula, subsp. Coriacea (Boiss.) Malagarriga, e subsp. Russoi (Biv.) Cullen e Heywood.Recentemente la peonia in Sardegna è stata descritta come specie nuova (Paeonia morsii Cesca, Bernardo e Passalacqua), endemica di Sardegna.Proprietà medicinali della “Peonia officinalis”- Utilizzo farmaceutico: Impiegata un tempo per la produzione di sciroppi contro l'asma e la tosse, la peonia è una pianta velenosa se parti di essa vengono ingerite. I sintomi consistono in nausea, vomito e dolori addominali, congestione degli organi pelvici e debolezza. Può provocare l'aborto nelle donne gravide. Proprietà: emetiche, purganti, sedative.Utilizzo nella tradizione popolare sarda- Nella medicina popolare sarda, anche se non confermato ufficialmente, era riconosciuta la sua virtù narcotica. La pianta intera infatti era ritenuta antispasmodica ed antiepilettica. Il decotto di pianta veniva impiegato come antipiretico, antisterico e antiepilettico, mentre l’infuso di radice e fiore come cardiotonico e antitubercolare.- nell’artigianato, il fiore della peonia rappresenta un elemento decorativo floreale del tessuto e del ricamo sardo, infatti compare in tappeti (tappetos), copriletti (faunas), gonne (bunneddas), grembiuli (faldas), corpetti (colpetes), corsetti (imbustos), scialli (isciallos), trine e merletti dei letti (inghirialèttos) e bisacce (bertulas).- Uso Magico: la peonia era considerata pianta magica e impiegata nella medicina magica sarda. Infatti in alcune zone della Sardegna si chiama s’òrrosa ‘e kogas, rosa delle streghe (Barbagia meridionale), e frànka de tsirulìa,(artiglio di nibbio), ungra de tsurrulìu, (zampa di poiana), ossia di uccelli rapaci, associati a maghi e streghe; la protezione magica avverrebbe ad opera del colore rosso del fiore.- oggi è impiegata come pianta ornamentale da giardino.