Carulu ferotze
e sos tirannos sabaudos
de Lussorio Cambiganu
S’istoria dae sa prima pitzinnia
nos dat una prima leiscione:
“Custa est sa veridade ebbia:
Cristos, Cesare e Napoleone”.
In mesu s’inimigu e barbaria:
vandalos, moros e cussu bafone..
Totu iscritu e bene ladinu
in liberos fatos a taulinu.
Sighit in s’iscola elementare
fabulas misciu a beru in su contadu:
de Dariu, Serse totu su gherrare,
sos gregos chi Troia ant conchistadu.
Aeco’ chi Virgiliu in su cantare
inventat de Enea vida e fadu;
nos narat chi in sos lidos latinos
naschet s’ ital’ istirpe tzitadinos.
Seculos ant sighidu, gai nende:
est Roma de su mundu capitale!
pro totu fit giaru abbaidende
chi male inter male est minus male.
Mill’annos de lughe iscurighende
li narant a s’ edade ‘e mesu,
iguale a note chena isteddos e nen luna
chi dat adiu a progressu e sa fortuna.
Brinchende cussu fossu ‘e su lamentu
si torrat a sa lughe d’ alveschida;
sa die s’ acerat “rinaschimentu:
pro chie bivid’at e chie l’at bida.
De zteniu s’ est connotu su talentu
chi restat testimonia infinida.
Ma chie mai tando l’ at connota
s’istoria de istados in rebbota?
Inoghe frimmo como atentzione:
pro gridu de ammentu disconnotu:
Nuraghes, Amsicora, Ospitone
non bido in testos, e ne un’ annotu.
Marianu de Arborea e Barisone,
sos tempos de Lionora chena acotu.
Paret chi totu siat passadu a fogu
su tempus sardu de Carta De logu.
S”Ispagna amus apidu a bidriga
pro seculos tres, chin catalanos,
finas a cando finida sa briga
nos zedint a sa Franza italianos.
Falada dae altu custa istiga,
savoias chi nos narant paesanos.
“Como si! chi sezis cosa digna
ca nois semus meres de Sardigna”.
De custu fato como su piantu,
pro orgogliu chi dae coddos nd’est faladu,
s’iscola chi m’ at nadu totu cantu
de sardos su connotu at olvidadu.
Fabulas, impastufos e ispantu
chi nudda est reale in su contadu.
E tando como tempus est detzisu
de ponner cantu suzessu prezisu.
Comintzat totu in Londra in cuss’annu:
su millisetighentosdegheoto,
cando in cambiu de gherra su dannu
baratant sa Sardigna ..narrer poto.
Sos binchidores chena med’afannu
nos dant colpos de picu e de puntzoto,
imbolant muros foltes in edade
chi costoidu ant s’identidade.
A pustis de duos annos sos savoias,
nobiles pagu e de meda boria,
diventant res ..ma pius si mustrant boias
de sa sarda Natzione e de s’ istoria.
Su primu re metzanu chena glorias
li ponent sa corona ‘e sa vittoria,
a lumen leat Vittorio Amedeo
segundu a isse e totu, naro eo.
Babbu no est e mancu est fitzu
de su regnu ‘e Sardigna benidore,
ca de s’ istadu est restadu in pitzu,
mancu una bia chi l’apat resu unore.
De isse non ch’at restadu ischitzu
ma solu at lassadu malumore.
Su primu est bistadu a dolu mannu
de sa lista Savoia “Su tirannu”…
A Carulu Emanuele l’at dadu
sas giaes de cust’Isula gabbada,
pro esser de su babbu peoradu
bi restat sa memoria fentomada.
Totu a sa Sardigna l’ at furadu,
finas sa sarda limba faeddada.
Su male pius mannu inue colo
est oper’ e marchese Rivarolo.
De Vittoio Amedeo su-e tres
Non s’agatat una paraula digna
chi lu descriat dae conca a pes,
coment’ inimigu de Sardigna.
Unu inter totu cantos sos res:
su pius ascamile tantu signat.
Malu, falzu e grande mascalzone
at postu sa Sardigna in su furcone.
Est tando chi bi restat in s’ammentu
sa furia de s’antiga disistima,
chi viles meres ant semper tentu
pro isciaos leados peus de prima.
A Tatari rebelle a fogu lentu
ant dadu morte e dolu pro istrina.
Finas Casteddu s’est rebelladu
torrende a su connotu giae furadu.
A Casteddu pro primu est arrividu
Carulu sue bator Emanuele,
dae Napoleone pessighidu
inoghe at agatadu pasu e mele.
Barones de Sardigna l’ant linghidu
ma isse at torradu solu fele.
Ispeldende de Cilloco sa banda
e sos martires de sa Palabanda.
Giumpadu su seculu otighentos
acollu chi su primu inter tres:
Vittorio Emanuele e sos lamentos
duradu est vintannos tra sos res.
De isse nudda ‘e bonu in sos ammentos
ca conca che l’ at posta suta ‘e pes;
famadu pro sa paga intelligentzia
impare a s’arrogu e prepotentzia.
De isse ‘alu si faeddat puru
pro cantu at fatu et emanadu,
sas tancas serradas a muru
a sos fideles suos at donadu.
Tempos de mala sorte e de iscuru,
nudda chi potat esser peldonadu.
Intantu in su sinu at preparadu
su peus de sos tirannos pesadu.
E millu! a boetone “bete e botze”
Carulu de felice numenadu.
S’ aparit comente fera ferotze
pustis de viceré ch’ at guvernadu.
De riu isse nachi vena e votze,
in bias e monumentos ammentadu.
Su liberu chi d’isse nd’at iscritu
l’ at fatu a su revessu .. gai custritu.
E millu..e millu sempre in bellavista
in mesu de Casteddu, a sa piata.
Paret chi ‘alu siat s’artista
chi donat lughe e pienat mata.
Comente in Istocolma cussa pista
leat su sardu a ferru e narat prata.
Osannat su peus mere crudele
e negat a sos fitzos pius fideles.
De sa crudelidade veru mastru
e de s’ infamidade mannu atore,
dae totu reconnotu un’ impiastru
beru sovranu ‘e morte e de dolore.
Ponimus unu fundu de otzastru
in logu de s’istadua ‘e disonore,
e gai totu sos chi ant a benner Narant :
“bella Casteddu e piata Yenne”